10 راه برای افزایش مسئولیت‌پذیری در نوجوانان

عدم مسئولیت‌پذیری در نوجوانان چیزی است که بسیاری از والدین نسبت به آن اعتراض دارند. این اعتراض‌ها گاهی به تنش میان آن‌ها و فرزندشان تبدیل شده و بیشتر موجب ایجاد ریشه‌های لجاجت می‌شود. در این مقاله به ارائه‌ی راهکارهایی پرداخته‌ایم که بیشتر آن‌ها غیرمستقیم هستند. این ده راهکار برای فرهنگ‌های خانوادگی مختلف تدوین شده است. بنابراین شما والدین عزیز، لازم نیست همه این موارد را اجرا کنید. 4 یا 5 مورد را به خوبی اجرا کنید. در این صورت می‌توانید به افزایش حس مسئولیت‌پذیری فرزند نوجوان خود امیدوار شوید.

ده راهکار برای مسئولیت‌پذیری در نوجوانان

تفکر خود را پیرامون موضوع تغییر دهید

مسئولیت‌پذیری در نوجوان با دستور و اعتراض ایجاد نمی‌شود. این یک موضوعت تربیتی است. یک رفتار و نگرش است. چیزی است که باید در وجود انسان نهادینه شود. اقدامات بسیار مهمی وجود دارند که رفته‌رفته این روحیه را در او و سایر فرزندان ایجاد می‌کنند.

لطفا برای ایجاد روحیه مسئولیت‌پذیری در فرزند نوجوان خود، از هرگونه اقدام ناگهانی و نامناسب پرهیز کنید.

متاسفانه افزایش مسئولیت‌پذیری قرص و دارو ندارد. از طرفی با سبک زندگی ارتباط مستقیمی دارد. مجموعه رفتارها و نگرش‌های غیرمستقیم، به شکلی محسوس و موثر، این روحیه را در نوجوان شما بالا می‌برند.

از خودتان شروع کنید

همیشه گفته‌ایم که اگر می‌خواهید فرزند شما چیزی بیاموزد، باید آن الگو را در شما ببیند. اگر می‌خواهید نوجوان مسئولیت‌پذیر داشته باشید، این خصلت را در خودتان پرورش بدهید. این اولین گام شما به عنوان والدین آگاه است.

فرزندان ما می‌بینند و از ما می‌آموزند. حالا فرقی نمی‌کند ویژگی مثبت باشد یا منفی. خوب باشد یا بد. مفید باشد یا مضر. هرچه که هست، پدران و مادران الگوی تمام عیار آن‌ها هستند. بنابراین یکبار دیگر مسئولیت‌های خود را مرور کنید؛ نه فقط به عنوان یک پدر و مادر، بلکه به عنوان یک انسان.

اگر هنوز از ماشین خود زباله بیرون می‌اندازید انتظار نداشته باشید نوجوان شما اتاقش را مرتب نگاه دارد و نسبت به تمیز‌بودن خانه، احساس مسئولیت کند!

اگر نسبت به پدر و مادر یا اقوام درجه یک خود، مسئولیت‌پذیر نباشید، بعید است فرزند نوجوانتان در قبال شما خود را مسئول بداند.

در این باره ده‌ها مثال دیگر وجود دارد؛ چیزهایی که در گذر زمان، فرزند شما آن‌ها را دیده و الگو گرفته است.

برخی والدین تصور می‌کنند مسئولیتشان فقط منحصر در اموری است که مربوط به فرزندشان می‌شود و فقط همان‌ها را باید مد نظر داشته باشند. حال آنکه باید بدانیم آنچه مهم است، مسئولیت‌های ما در تمام حیطه‌های زندگی است.

مسئولیت‌های ما در تمام طول زندگی دارای جنبه‌های فراوانی است؛ از مسئولیت‌های فردی گرفته تا مسئولیت‌های خانوادگی، محل زندگی، محیط زیست، امور شهروندی و ... پس یکبار دیگر دست به کار شوید. یک لیست ساده از مسئولیت‌های خودتان تهیه کنید.

اگر به سلامت فردی خود اهمیت نداده‌اید، برخی رفتارهای خود را تغییر دهید. رژیم غذایی خود را سالم‌تر کنید. برنامه ورزشی ساده‌ای را به برنامه‌هایتان اضافه کنید. یک برنامه آموزشی ساده و عملیاتی و به‌درد‌بخور برای خودتان در نظر بگیرید.

اگر در مورد مسئولیت خود نسبت به همسرتان کوتاهی‌هایی داشته‌اید، در پی جبران باشید. مهم‌ترین خواسته‌های او را که نادیده گرفته‌اید لیست کنید و اولویت‌های اساسی را انتخاب کنید.

اگر در مورد مسئولیت‌های شهروندی کم‌توجه بوده‌اید، رفتار خود را تغییر دهید؛ مثل تعهد به تمیز نگه داشتن کوچه و خیابان، پارک نکردن اتومبیل در جایی که برای مردم مزاحمت درست می‌کند، رعایت قوانین مدنی و ...

به سلامتی جسم و روح او توجه کنید

سلامتی روح و جسم نوجوان خود را به عنوان یک دغدغه‌ اساسی در نظر بگیرید. نشان بدهید که هم شما و هم او نسبت به سلامتی‌اش مسئول هستید. این مسئله علاوه بر اینکه مسئولیت در قبال خود را یادآوری می‌کند حس خوبی نیز به او القا می‌کند.

اما چگونه؟ با وسواس؟ گیر‌دادن؟ استرس و نگرانی ایجاد‌کردن؟ مطمئنا جواب همه‌ ما به این سوالات منفی است.

او را به ورزش‌کردن تشویق کنید؛ به خاطر تناسب اندام، خواب کافی و غذای سالمی که می‌خورد مورد تقدیر قرار دهید.

ضمن ستایش رفتارهای درست او در سبک زندگی، از او بخواهید برای شما هم برنامه بدهد و به برنامه‌های او عمل کنید. در این باره به او مثل یک مربی نگاه کنید

امر ونهی‌های او در مورد سلامت را جدی بگیرید؛ حتی اگر با زبان تلخ بیان کرده باشد.

مسئولیت‌های زیست محیطی

بخش زیادی از محیط زیست کشور ما در حال نابودی است. دلیل آن نداشتن حس مسئولیت پذیری نسبت به این موضوع است. مطمئنا کسانی در این باره دلسوز هستند که در مورد سایر ابعاد زیستی خود مسئولانه رفتار می‌کنند. میان این دو رابطه‌ دوسویه وجود دارد.

پس می‌توان گفت این دو گزاره به ما کمک می‌کنند تا نوجوان مسئولیت‌پذیر تربیت کنیم.

گزاره اول:

برای داشتن فرزندانی که نسبت به محیط زیست مسئولیت‌پذیر هستند، آن‌ها را در قبال همه‌ امور زندگی مسئول بار بیاورید.

گزاره دوم:

برای برانگیختن حس مسئولیت‌پذیری در نوجوان خود، محیط زیست گزینه خوبی است.

بعید است یک انسان سالم، عاشق درخت و گیاه و حیوانات بوده و نسبت به آن‌ها دلسوز باشد، اما ذاتا انسان مسئولیت‌پذیری نباشد.

از کجا شروع کنیم؟

• اطلاعات خود را در مورد محیط زیست سرزمینی ایران بالا ببرید.
• داشته‌های خود را با فرزندتان به اشتراک بگذارید.
• درختکاری خانوادگی را دست‌کم نگیرید. معجزه می‌کند. روح و باطن انسان به درخت تعلق‌خاطر دارد. درخت خلاصه‌ای از محیط زیست است.
• در مسافرت‌های خود، جنگل‌های بلوط زاگرس را فراموش نکنید.

به او مسئولیت‌های خانوادگی بدهید

گذر از جنگل‌های زاگرس و مسافرت با فرزند نوجوان در سرزمین‌هایی که مملو از درختان بلوط هستند، معجزه می‌کند. اما حالا می‌خواهیم دوباره به محیط خانه برگردیم.

یادمان باشد نوجوان شما قرار نیست فقط خدمات دریافت کند. او باید بخشی از کارهای خانه را عهده‌دار شود؛ نه به عنوان یک کار اضافه بلکه به عنوان یک مسئولیت و وظیفه. چرا برخی والدین فکر می‌کنند نوجوان نمی‌تواند آشپزی کند؟ یا اینکه چرا نباید هفته‌ای یک بار جارو‌کشیدن خانه به عهده او باشد؟ چرا کارهای تعمیراتی یا لااقل مدیریت بر آن‌ها را به نوجوان خود نمی‌سپارید؟

به طور مثال شاید برقکاری را دوست داشته باشد. اجازه بدهید با حفظ امنیت، کارهای تعمیراتی را انجام بدهد یا اینکه به خدمت گرفتن تعمیرکار، دادن دستمزد او و تحویل‌گرفتن کار را به نوجوان خود بسپارید.

تا می‌توانید کارسپاری کنید و حس مسئولیت را در او زنده کنید. باور کنیم که نوجوانان ما، آنقدر انرژی، خلاقیت و انگیزه دارند که می‌توانند فضای خانه را تغییر دهند و انرژی مثبت فراوانی در کالبد خانواده بدمد.

مسئولیت‌های خانوادگی فقط منحصر در اینگونه امور نیست. مسئولیت‌ها عاطفی، مراقبت از یکدیگر و توجه به اقوام و بزرگ‌ترها و احترام به آن‌ها از این حیطه خارج نیست.

در قبال انجام مسئولیت‌ها حتما از او تشکر و قدردانی کنید. به او بفهمانید که از وجود او کارهایی که انجام می‌دهد خوشحال هستید. انجام مسئولیت، به این معنا نیست که ما در برابر او بی‌تفاوت باشیم. در این باره سرفصل بعدی را بخوانید.

روحیه شکرگزاری را در او تقویت کنید

روحیه قدردانی می‌تواند از رفتار متقابل شما با نوجوان شروع شود. در قبال انجام تعهداتش، از او تشکر کنید. این مهم نه تنها منجر به شکل‌گیری روحیه‌ زیبای شکرگزاری می‌شود که مسئولیت‌پذیری را نیز در او تقویت می‌کند. این رفتار نیز معجزه خواهد کرد. اتفاقات خوبی را رقم خواهد زد و شما شگفت‌زده خواهید شد. این مسئله در مورد دختر و پسر هیچ تفاوتی ندارد و به یک اندازه اهمیت دارد.

به طور کلی شکرگزاری نسبت به خداوند، پدر و مادر، معلمین و هر آن کسی که برای ما زحمتی متقبل شده است، نیاز به تکرار و آموزش دارد. کانون این آموزش، خانواده است و بهترین روش، ایجاد عادت به شکرگزاری است.

نوجوان یا هر فرد دیگری وقتی شاکر باشند، در خود بذر مسئولیت‌پذیری را کاشته‌اند. چرا که شکرگزاری، خودش یک مسئولیت مهم انسانی است؛ روحیه‌ای بسیار والا که در تمام ابعاد زندگی تاثیر مثبت دارد.

شکرگزاری نه فقط حس مسئولیت که مهربانی و آرامش و رشد را در میان انسان‌ها افزایش می‌دهد. چه نسبت به خدا و چه نسبت به آفریده‌های خدا؛ فرقی هم نمی‌کند آن انسان نوجوان باشد یا جوان یا بزرگسال.

به پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی تشویق کنید

دوباره به بیرون از خانه برویم؛ جایی که بخشی از پازل مسئولیت‌پذیری آنجا شکل می‌گیرد. رعایت قوانین مدنی، توجه به قوانین ترافیکی، رعایت حق عابر پیاده، رعایت حق تقدم، احترام به بزرگ‌ترها و چیزهایی از این قبیل یک پیام مشخص دارند و آن پیام این است: ما به عنوان یک شهروند مسئول هستیم. نوجوان ما این پیام را به خوبی درخواهد یافت.

متاسفانه در مدارس و سیستم آموزشی، حس مسئولیت‌پذیری به خوبی و آنگونه که باید و شاید، آموزش داده نمی‌شود. این در حالی است که مدرسه پس از خانه، بهترین جای تربیت است.

حضور در یک جامعه کوچک و قانونمند مثل مدرسه، فضای مناسبی است تا فرزند نوجوان بفهمد، توجه به منافع فردی و بی‌تفاوت بودن به مسئولیت‌ها، یک فرآیند تخریبی برای خودمان است.

از جمله مسئولیت‌های اجتماعی کمک به یکدیگر است. کمک به سالمندان، توجه به کودکان، حمایت از نیازمندان و مستمندان مثال‌های خوبی در این باره هستند که باید مورد توجه قرار بگیرند.

او را تشویق کنید به یک خیریه یا NGO هایی که کارهای عام المنفعه می‌کنند، کمک کند. بخشی از ساعات هفته را به آن اختصاص بدهد. در کاری که تبحر و استعداد دارد، آنجا خدمتی کند تا بیشتر و بیشتر شاهد رشد او باشید.

به او فرصت حل مشکل بدهید

مسائل، مشکلات و بحران‌ها سه مرحله‌ چالش برانگیز هستند؛ اموری که خانواده را دچار گرفتاری می‌کنند و زندگی را در تلاطمی سخت قرار می‌دهند. اینجا فقط شما نیستید که می‌توانید مسئله را حل کنید، بلکه نوجوان شما نیز می‌تواند مثل سرباز یا حتی فرمانده، کمک حالتان باشد.

قبل از هر چیز اول تشخیص بدهید معضل پیش آمده از کدام جنس است. مسئله، مشکل یا بحران. هر کدام از این سه موضوع با هم فرق می‌کنند و نوجوان در هر کدام از آن‌ها باید وظایف خودش را داشته باشد.

به عنوان مثال: سرماخوردگی یک مسئله است. اما وقتی تبدیل به آنفلوانزا بشود، یک مشکل خواهد بود. وقتی خدای ناکرده پای کرونا به میان بیاید، تبدیل به بحران خواهد شد.

فرض کنید یکی از اعضای خانواده سرما خورده است. نوجوان شما تا حدود زیادی می‌تواند مسئول آن بیمار باشد. برایش دارو بگیرد. به فکر سوپ و آش برای او باشد. بله! تعجب نکنید. او باید پختن یک سوپ و آش را از شما آموخته باشد. اگر اینطور نیست، لااقل مواد اولیه را او باید تهیه کند.

اگر پای آنفلوانزا در میان است، در کنار نوجوان خود شما هم حضور داشته باشید. مسئولیت مراجعه به پزشک، همراهی با بیمار و تهیه داروها و مراقبت‌های خانگی را با نوجوان خود تقسیم کنید. سعی کنید کماکان مدیریت حل مشکل با او باشد. شما به فرمان او باشید و به او بگویید در این کار کمکش خواهید کرد؛ نه اینکه او به شما کمک کند.

در زمان بحرانی مثل کرونا، جای خود را عوض کنید. فرماندهی با شما باشد و این بار او به شما کمک کند. او باید در رفع آسیب و بهبود بیمار، در کنار شما باشد. روزی هم که بحران حل شد، حتما یادتان باشد که رفتار مسئولانه‎ او بود که به حل بحران کمک کرد.

به نوجوان مسئولیت‌های مالی و اقتصادی بدهید

پول توجیبی برای آنکه نوجوان ما هر روز تنقلات بخرد و تفریحاتش را با آن بگذراند اصلا ایده کاملی نیست. فکر نکنیم اگر پول تو جیبی او را تامین کنیم، به این معنا است که پدر و مادر نمونه و والدین آگاه و دانایی هستیم.

مسئولیت‌های مالی خانواده ابتدا از بودجه‌‌بندی شروع می‌شود. بودجه‌بندی برای خوراک، پوشاک، مسکن، مدرسه و .. نوجوان شما باید در جریان برخی از سرفصل‌های بودجه خانوادگی باشد.

اما در جریان بودن کافی نیست. نیاز است بخشی از ماجرا به عهده او باشد؛ مثل پرداخت‌ها و مراقبت از مصرف صحیح. این مسئولیت سنگینی ممکن است باشد. اما نوجوان از پس آن بر می‌آید.

به طور مثال، شفاف به او بگویید نهایت بودجه ما برای هزینه برق این میزان است یا حداکثر توان مالی برای تهیه پوشاک این مقدار است. آن مقادیر را در اختیار نوجوان بگذارید و مسئولیت پرداخت‌ها را هم به او بسپارید.

اگر قبض برق خانه بیشتر از میزان بودجه بود، یعنی او در قبال نظارت بر مصرف برق در خانه به خوبی عمل نکرده است. کسی که مسئول پرداخت قبض برق است، مسئول مدیریت انرژی در خانه نیز هست.

شاید این حرف‌ها در فرهنگ ما کمی نا‌متعارف به نظر برسد. اما در کشورهایی که هزینه انرژی هنگفت است، این مسئله در خانواده بسیار حائز اهمیت است. همه اعضاء خانواد ملزم به پذیریش مسئولیت مصرف انرژی هستند. دور از ذهن نیست که بگوییم: به زودی در کشور ما نیز یارانه‌های مربوط به انرژی کاسته خواهد شد و مدیریت انرژی در خانه، موضوعیت جدی پیدا خواهد کرد.

همدردی کنید، اما جبران تبعات را به عهده خودش بگذارید

هر اقدامی می‌تواند تبعات خودش را داشته باشد. ممکن است مهاجم یک تیم فوتبال با تمام زحماتی که می‌کشد، در یک بازی دروازه خالی را گل نکند. اما مطمئنا تلاش خواهد کرد این کاستی را جبران کند.

نوجوانی که مسئولیت‌های مختلفی را به عهده دارد حتما در مسیر زندگی دچار خطا خواهد شد. به هیچ وجه او را سرزنش نکنید. در عوض با او همدلی و همراهی کنید. به او بفهمانید که حالش را درک می‌کنید.

در قدم بعد از او بخواهید برای جبران خطای پیش آمده فکری کند. به او بفهمانید مدیریت جبران اشتباه با خود اوست، اما شما در کنارش خواهید بود.

در مقام یک پدر و مادر مسئولیت‌پذیر به او انرژی بدهید تا جبران را مدیریت کند و در مقام یک سرباز به او کمک کنید. بله! سرباز. گاهی باید سرباز نوجوانتان باشید و او فرمانده.

وقتی حرف از فرماندهی یک نوجوان می‌زنیم جدی هستیم. باید گوش به فرمانش باشیم، حتی اگر تا حدودی تصمیمات او را خطا می‌دانیم. این فرماندهی و سربازی شوخی نیست. آن را به بذله‌گویی تبدیل نکنید. وقتی کاری را به او می‌سپارید از او بخواهید برای شما شرح وظایف تعریف کند.

سخت است؟ بله درست حدس زدید، خیلی هم سخت است. اما فراموش نکنیم شما در حال ایجاد روحیه‌ مسئولیت‌پذیری هستید، آن هم نه فقط در مورد فرزند نوجوان خود، بلکه در مورد اتمسفر خانواده به دنبال ایجاد رفتارهای مسئولانه هستید.

همیشه از همسر خود به خاطر زحماتش تشکر کنید. هیچ اقدامی را بدون یک «دستت درد نکنه» بی‌پاسخ نگذارید. همیشه و در همه حال نسبت به تمام آدم‌های پیرامون، ممنون و قدردان باشید. در مورد نوجوان خود نیز این نگرش را فراموش نکنید. این‌ها همه الگوهای تربیتی هستند که نباید فراموش کنیم.

گاهی از نوجوان خود به خاطر وجودش، به خاطر بودنش تشکر کنید. هیچ اشکالی ندارد گاهی به او پیام بدهید و بنویسید: «ممنون که هستی» یادمان باشد که فرزندان ما نعمت‌های خداوند هستند؛ مخصوصا نوجوان عزیز و دلبندمان که امید ما و چراغ خانه ما هستند.