مدیریت زمان و برنامه‌ریزی در هنگام مطالعه چه اهمیتی دارد؟

مدیریت زمان در هنگام مطالعه برای کنکور با تکنیک پومودورو

تکنیک پومودورو (به انگلیسی: Pomodoro Technique) که از آن گاهی با عنوان فن پومودورو هم یاد می‌شود، ابزاری برای مدیریت زمان است. پومودورو بر یک ایده اصلی استوار است، اینکه انسان نمی‌تواند به صورت پیوسته و برای مدت طولانی، تمرکز ذهنی و توان فیزیکی خود را بر روی یک موضوع یا یک هدف مشخص حفظ کند. فرانچسکو چیریلو این فن را در اواخر دههٔ ۱۹۸۰ میلادی به دنبال تحقیقات در زمینهٔ بهبود عادت‌های مطالعهٔ خودش معرفی کرد. ایدهٔ اصلی این روش این است که استراحت‌های مکرر می‌تواند به چابکی ذهن کمک کند.

دونده‌ای که قرار است در دوی ماراتن شرکت کند، می‌تواند از همان ابتدای مسیر با سرعت بدود، اما پس از مدتی خستگی بر او غلبه خواهد کرد و از رسیدن به خط پایان مسابقه باز خواهد ماند. او باید توان و سرعت خود را زمان‌بندی کند تا هنگامی که به کیلومترهای پایانی مسابقه نزدیک می‌شود، باز هم توان دویدن داشته باشد.

بارها اصطلاح «ماراتن کنکور» را شنیده‌اید. دو ویژگی بارز در دوی ماراتن طولانی‌بودن مسیر و تعداد زیاد افراد شرکت‌کننده است که این دو ویژگی را در کنکور هم مشاهده می‌کنیم. منظور از مسیر طولانی در کنکور در واقع همان زمان حدودا یک ساله برای آماده‌سازی است. خیلی از داوطلبانی که امسال از شرایط و نتایج خودشان راضی نبودند، ممکن است دوباره آستین‌ها را بالا زده و درس‌خواندن را شروع کنند؛ همچنین داوطلبانی هم هستند که برای اولین بار قصد دارند در این ماراتن شرکت کنند.

برای موفقیت در تحصیل می‌توان یک لیست بلند و با انواع و اقسام عناوین مختلف تهیه کرد. یکی از مهم‌ترین کارهایی که باید برای موفقیت در این زمینه انجام دهیم، این است که زمان مطالعه را مدیریت کنیم. باید برای تمامی روزها برنامه دقیق و حساب‌شده داشته باشیم. مدیریت زمان و برنامه‌ریزی فقط و فقط شامل درس‌خواندن نمی‌شود و باید به همه فعالیت‌ها در برنامه توجه شود.

یکی از زمان‌هایی که مدیریت آن اهمیت بسیار زیادی دارد، هنگام مطالعه است؛ به همین دلیل ابتدا دو اشتباه مدیریتی زمان مطالعه را با هم بررسی می‌کنیم.

«پارسا» دانش‌آموز کنکوری رشته ریاضی است. او برای خود برنامه‌ریزی کرده که روزی هشت ساعت مطالعه داشته باشد و از این هشت ساعت، پنج ساعت را به درس شیمی اختصاص داده است؛ اما هنگامی که می‌خواهد دروس دیگر را مطالعه کند، احساس می‌کند ذهنش خسته شده و بعد از چند دقیقه مطالعه، کتاب را کنار می‌گذارد. احتمالا شما هم تجربه این موقعیت را دارید که ساعت‌ها وقت خود را صرف مطالعه یکی از دروس تخصصی کرده‌اید و آن‌قدر ذهنتان خسته شده که دیگر حس و حال مطالعه دروس دیگر را ندارید.

برای رفع این مشکل ابتدا باید به این نکته توجه کنید که هر درسی در جای خود اهمیت دارد و ما نباید یک درس را فدای درس دیگری بکنیم. باید برنامه روزانه ما به شکلی باشد که بین زمان مطالعه دروس عمومی و تخصصی توازن برقرار شود. این اشتباه مدیریت زمانی مربوط به کل روز مطالعاتی شما می‌شود. در هنگام برنامه‌ریزی روزانه و تعیین ساعت مطالعاتی هر درس توجه داشته باشید که دو کتاب سخت را در ابتدا برنامه قرار ندهید.

یکی از اشتباهات متداول دیگر این است که دانش‌آموز ساعت‌ها وقت خود را صرف مطالعه می‌کند، بدون آنکه بخواهد دقایقی را استراحت کند. در این مقاله می‌خواهم بر روی این اشتباه مدیریت زمان بیشتر تمرکز کنم. خیلی از مشاوران تحصیلی توصیه می‌کنند پس از 45 تا 50 دقیقه مطالعه، 10 الی 15 دقیقه استراحت داشته باشید؛ اما من می‌خواهم تکنیک بهتری را با شما مطرح کنم و یکی از جالب‌ترین فنون مدیریت زمان را به شما پیشنهاد بدهم: «فن پومودورو» که استفاده از آن مزایای زیادی دارد.

فن پومودورو

گیلانی‌ها با شنیدن نام این تکنیک سریعا واژه «پامادور» یا همان گوجه‌فرنگی برایشان تداعی می‌شود. این تکنیک توسط «فرانچسکو چیریلو» در اواخر دهه هشتاد میلادی ابداع شده است و او این تکنیک را از سس گوجه‌فرنگی معروف ایتالیایی به نام «پومودورو» الهام گرفته که زمان لازم برای تهیه آن 25 دقیقه است. درواقع ابزاری هم که او برای این کار از آن استفاده کرده یک زمان‌سنج آشپزی به‌شکل گوجه‌فرنگی است؛ به‌همین دلیل، هم نماد این تکنیک گوجه‌فرنگی است. مبدع این تکنیک هم می‌گوید اگر زمان را برای انجام کاری قسمت‌بندی کنیم، «25 دقیقه» مدت زمانی خواهد بود که بیشترین بازدهی و تمرکز را خواهیم داشت.

اصول تکنیک پومودورو

• هر 25 دقیقه یک پومودورو محسوب می‌شود.

دقت داشته باشید اصل اول برای اجرای این فن رعایت دقیق زمان هر پومودور است؛ اینکه هر دور مطالعه را با یک زمان مختلف به پایان برسانید، نظم این فن را برهم خواهد خورد.

• پس از گذشت 25 دقیقه باید دست از مطالعه یا کاری که مشغول انجام آن هستید، بکشید و پنج دقیقه استراحت کنید.

اصل بعدی که اهمیت به‌سزایی دارد، استراحت پنج دقیقه ای پس از گذشت دور اول است. در این زمان پنج دقیقه‌ای سعی کنید چشمان خود را ببندید و به یک موزیک بی‌کلام و آرامش‌بخش گوش دهید.

• در زمان 25 دقیقه باید فقط مشغول انجام همان کار شوید.

وقتی تصمیم گرفته‌اید در یک دوره فقط کتاب شیمی را بخوانید، دیگر حق رفتن به سراغ کتب دیگر یا حتی انجام کارهای دیگر را ندارید. این کار باعث برهم‌خوردن مدیریت زمان و در نتیجه کاهش تمرکز در شما می‌شود.

• هنگامی که مشغول استراحت هستید نباید به سمت کتاب یا کاری که می‌کردید، بروید. 

در زمان استراحت پنج دقیقه‌ای کتاب را ببندید و کنار بگذارید. این پنج دقیقه به استراحت و آرامش شما اختصاص داده شده و ناخنک‌زدن به کتاب می‌تواند استرس شما را بیشتر کند.

• حتما پس از پایان پنج دقیقه به سراغ مطالعه بروید.

اینکه زمان استراحت پنج دقیقه‌ای خود را چگونه سپری می‌کنید، بسیار اهمیت دارد. باز هم این نکته قابل تاکید است که این زمان پنج دقیقه برای استراحت ذهن شما در نظر گرفته شده و هرکاری که باعث خستگی ذهن یا طولانی‌تر‌شدن این زمان شود، مردود است. تلفن همراه خود را از اطراف مکان مطالعه خود دور نگهدارید، زیرا وقتی کسی تلفن همراه را در دست می‌گیرد، گذر زمان از دست فرد خارج می‌شود.

• پس از گذشت چهار پومودورو، یک استراحت 15 تا 20 دقیقه‌ای انجام دهید. 

هنگامی که چهار دوره کامل را با مدیریت صحیح زمان پشت سر گذاشتید، دیگر فرصتی برای یک استراحت 15 تا 20 دقیقه‌ای پیش خواهد آمد. در این زمان استراحت طولانی‌مدت می‌توانید به سراغ کارهای ضروری یا تلفن همراهتان بروید؛ ضمنا مراقب گذشت زمان باشید.

مراحل انجام فن پومودورو

در مرحله ابتدایی باید کاری را مشخص کنید. این فن فقط برای مطالعه کاربرد ندارد. مثلا هنگامی که مشغول تعمیر‌کردن یک وسیله برقی هستید یا هنگامی که متنی را تایپ‌ می‌کنید، باز هم می‌توانید از این فن استفاده کنید. در وهله اول باید مشخص کنید چه صفحاتی و از چه کتابی را قرار است در این دوره‌ها بخوانید. پس از مشخص‌کردن این صفحات باید از ساعت یا تایمری که دقایق را نشان می‌دهند، استفاده کنیم و زمان آن را بر روی 25 دقیقه تنظیم کنیم. قبل از اینکه زمان شروع شود، بهتر است برای هر دوره هدفی تعیین کنیم؛

به عنوان مثال برای دوره اول پنج صفحه از کتاب را تعیین کنید که بخوانید. از لحظه شروع تا پایان 25 دقیقه هم باید تمام تمرکز بر روی مطالب کتاب باشد و هر بار که ذهنتان می‌خواست به حاشیه برود، به تایمر نگاهی بیندازید. همین کار بعضا باعث می‌شود سعی کنید تمرکزتان را حفظ کنید.

پس از اینکه 25 دقیقه پایان یافت، کتاب را ببندید و دقایقی کوتاه از آن فضا فاصله بگیرید. چای بنوشید، به موزیکی گوش بدهید یا چشمانتان را ببندید و کمی به ذهنتان استراحت بدهید. نگذارید این زمان استراحت بیشتر از پنج دقیقه به طول بینجامد.

رعایت نظم در این فن اهمیت زیادی دارد و یکی از مزیت‌های این فن تمرین نظم است. در پومودور‌ها یا دور‌های بعدی هم باید این فرایند تکرار شود. آخرین مرحله در این فن، پومودورو چهارم است و پس از پایان این مرحله باید 15 تا 20 دقیقه استراحت کنید تا ذهنتان برای شروع مراحل جدید آمادگی داشته باشد.

مزایای استفاده از فن پومودورو

• افزایش تمرکز در هنگام مطالعه: خیلی از دانش‌آموزان از عدم تمرکز در زمان مطالعه ناراحت هستند. در این روش فرد در 25 دقیقه‌ای که در اختیار دارد، می‌تواند بیشترین استفاده را ببرد و تقریبا زمانی که ذهن رو به خستگی و عدم تمرکز می‌رود، دست از مطالعه می‌کشد و استراحت می‌کند.
• جلوگیری از هدر‌رفتن زمان: فردی که می‌خواهد به طور پیوسته دو ساعت مطالعه کند، در این مدت زمان با توجه به خستگی ذهن ممکن است زمان زیادی را هدر بدهد؛ یعنی بازدهی مناسبی نخواهد داشت.
• پیگیری راحت میزان مطالعه: با توجه به نظم خوبی که در این روش وجود دارد و تعیین اهدافی که توسط شما در آغاز هر پومودورو صورت می‌گیرد، در پایان دقیقا می‌دانید که چقدر مطالعه داشته‌اید.
• ایجاد شخصیت نظم‌پذیر در فرد: اصول این فن بر روی نظم است. در یک زمان مشخص آغاز شده و پایان می‌یابد و فرد باید خود را با این برنامه تطبیق دهد؛ این فن راه خوبی است برای تمرین منظم‌بودن.

سخن پایانی

فن پومودورو ممکن است برای بعضی از افراد مفید نباشد. بهتر است آن‌ها خود را مجبور به انجام این فن نکنند و فعلا با شیوه خود پیش بروند. در ابتدا انجام دقیق این فن سختی‌های خاص خود را دارد، اما هر چه که بیشتر از آن استفاده کنید، به مرور زمان راحت‌تر می‌توانید با اصول آن کنار بیایید.

نویسنده : مهدی عموپور