استاندارد چیست و چرا مهم است؟

قانونی نانوشته، اما ضروری برای زندگی مدرن

اگر استاندارد نباشد، همه چیز فرو می‌پاشد .هر روز با هزاران چیز سروکار داریم؛ از غذایی که می‌خوریم تا آسانسوری که سوار می‌شویم، دارویی که مصرف می‌کنیم، سیم برقی که به آن دست می‌زنیم یا حتی اسباب‌بازی کودکمان...

آیا تا به حال فکر کرده‌ایم که اگر هیچ "قاعده"، "معیار" یا "نظارت"ی برای این‌ها وجود نداشت، زندگی‌مان چه شکلی بود؟

یک پاسخ کوتاه: 

زندگی بی‌استاندارد، زندگی در هرج‌ومرجِ خطرناک و بی‌اعتمادی است.

هر سال، ۱۴ اکتبر (۲۲ مهر) به عنوان روز جهانی استاندارد گرامی داشته می‌شود؛

روزی برای یادآوری ستون نامرئی اما حیاتی‌ای به نام استاندارد، که نظم، ایمنی و کیفیت را به زندگی ما می‌آورد.

اصلاً "استاندارد" یعنی چه؟

 در ساده‌ترین تعریف، استاندارد یعنی:

  مجموعه‌ای از معیارها، قواعد و مشخصاتی که برای اطمینان از کیفیت، ایمنی، کارایی و سازگاری یک محصول، خدمت یا فرایند، تدوین و اجرا می‌شوند.

اما در واقعیت، استاندارد فراتر از یک سند فنی‌ست؛ زبان مشترک میان تولیدکننده، مصرف‌کننده، مهندس، ناظر، مشتری، پزشک، معمار و حتی طبیعت!

تاریخچه روز جهانی استاندارد

 سال ۱۹۴۶، نمایندگان ۲۵ کشور در لندن گردهم آمدند تا سازمانی برای تدوین استانداردهای بین‌المللی تأسیس کنند. نتیجه، تأسیس سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO) در سال ۱۹۴۷ بود.

 از آن زمان، بیش از ۲۵ هزار استاندارد جهانی در حوزه‌های مختلف تدوین شده‌اند؛ از فناوری اطلاعات و پزشکی گرفته تا کشاورزی، صنایع غذایی، محیط زیست، بسته‌بندی و آموزش.

 روز جهانی استاندارد برای اولین‌بار در سال ۱۹۷۰ برگزار شد و از آن زمان تاکنون، هر سال با یک شعار جهانی و موضوع تخصصی به این مناسبت پرداخته می‌شود.

چرا استاندارد مهم است؟ (در ۴ بُعد حیاتی)

 1. ایمنی و سلامت

 بدون استاندارد:

 سیم برق ممکن است آتش بگیرد. مواد غذایی ناسالم به بازار راه پیدا می‌کنند. خودروها تصادفات مرگ‌بارتری رقم می‌زنند. داروها عوارض شدیدتری خواهند داشت.

 2. اعتماد عمومی

 استاندارد یعنی مصرف‌کننده با خیال راحت خرید می‌کند، چون می‌داند محصولی که گرفته، تحت نظارت بوده و ارزیابی شده است.

 3. بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها

 در صنعت و تولید، استفاده از استانداردها با کاهش خطا ، جلوگیری از اتلاف منابع ، سازگاری بین قطعات و سیستم‌ها ، و در نتیجه کاهش هزینه و افزایش رقابت‌پذیری می‌شود.

 4. توسعه پایدار

 استانداردهای زیست‌محیطی، انرژی، مدیریت منابع، و کنترل آلاینده‌ها، کمک می‌کنند تا رشد اقتصادی با حفظ محیط‌زیست و حقوق نسل‌های آینده همراه باشد.

اگر استاندارد نباشد...

 بیایید تصور کنیم:

•  هر تولیدکننده آب‌معدنی، بطری با حجم دلخواه تولید کند
•  داروخانه‌ها بدون تأییدیه، دارو بفروشند
•  هیچ نظارتی بر آسانسورها و تجهیزات گاز نباشد
•  هر کارخانه‌ای، میزان دلخواهی آلودگی تولید کند

 در چنین دنیایی، اعتماد فرو می‌پاشد، کیفیت سقوط می‌کند و جان‌ها به خطر می‌افتد.

وضعیت استاندارد در ایران

 در ایران، مسئولیت تدوین، نظارت و اجرای استانداردها برعهده‌ی سازمان ملی استاندارد ایران است. این سازمان، در کنار وظایف قانونی، وظیفه ارتقاء فرهنگ استاندارد در میان تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و دستگاه‌های اجرایی را نیز دارد.

 اما در عمل، چالش‌هایی وجود دارد:

•  گاهی استانداردها قدیمی‌اند و به‌روز نشده‌اند
•  برخی تولیدکنندگان، استاندارد را هزینه اضافی می‌دانند
•  نظارت ناکافی باعث رواج محصولات غیراستاندارد در بازار می‌شود
•  سطح آگاهی عمومی نسبت به اهمیت استاندارد پایین است

شعار امسال روز جهانی استاندارد (۲۰۲۴)

 "استانداردها، هوش مصنوعی را قابل اعتماد می‌کنند"

 در عصری که فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، و داده‌های عظیم در حال گسترش‌اند، تنها با وجود استانداردهای دقیق می‌توان:

• از سو‌ء‌استفاده از اطلاعات جلوگیری کرد
•  الگوریتم‌ها را عادلانه و شفاف ساخت
•  امنیت کاربران را حفظ کرد
•  و از فناوری، به نفع بشر استفاده کرد، نه بر ضد او.

سخن پایانی:

دنیای استاندارد، دنیای قابل زندگی است

 زندگی امن، مطمئن، سالم و قابل پیش‌بینی، اتفاقی نیست؛ نتیجه‌ سال‌ها تلاش، دانش، تحقیق و اجرای دقیق هزاران استاندارد است. روز جهانی استاندارد، نه فقط روز مهندسان، کنترل‌کننده‌ها یا بازرسان، بلکه روز قدردانی از ستون‌های نامرئی اما حیاتی نظم و کیفیت در جامعه است.

 بیایید از این روز برای بازنگری در تولید، مصرف، رفتار حرفه‌ای و سبک زندگی خود بهره ببریم تا استاندارد، نه فقط یک برچسب، بلکه یک فرهنگ در جامعه شود.

منابع و مراجع:

سایت رسمی ISO: www.iso.org

سازمان ملی استاندارد ایران

گزارش سالانه "وضعیت استاندارد در ایران" – مرکز پژوهش‌های مجلس

کتاب "استاندارد و توسعه پایدار" – نشر دانشگاهی

مقالات تخصصی درباره نقش استاندارد در بهداشت و صنعت