روز ملی روستا و عشایر

روستا و عشایر؛ ستون‌های خاموش جامعه که هنوز ایستاده‌اند

پانزدهم مهرماه، در تقویم رسمی ایران، به نام روز روستا و عشایر نام‌گذاری شده است؛ این روز برای تجلیل از مردمانی است که با سخت‌کوشی، صبوری و پیوند عمیق با طبیعت، بخش مهمی از فرهنگ، اقتصاد و هویت ملی را شکل داده‌اند؛ همچنین، روز روستا و عشایر برای بازنگری در نقش روستاها و جوامع عشایری در اقتصاد کشور، امنیت غذایی و حفظ میراث‌فرهنگی ایران‌زمین، فرصتی مناسب به شمار می‌آید.

ما شهرنشین‌ها، عادت کرده‌ایم که همه چیز را "مهیا" ببینیم. نان، لبنیات، گوشت، گیاهان دارویی، صنایع‌دستی... اما کمتر پیش می‌آید که پشت این همه محصول و خدمات، به مردم روستاها و کوچ‌نشینان ایران فکر کنیم؛ مردمی که هنوز در دل طبیعت، با کمترین امکانات و بیشترین تلاش، زندگی را زنده نگه داشته‌اند.

۱۵ مهر (۷ اکتبر) در تقویم رسمی ایران، به عنوان روز ملی روستا و عشایر نام‌گذاری شده؛ روزی برای یادآوری یک حقیقت فراموش‌شده:

 " پیشرفت از کلان‌شهر شروع نمی‌شود؛ از زمین، از خاک، از روستا شروع می‌شود."

روستا و عشایر؛ قلب تپنده‌ی اقتصاد و فرهنگ ایران

از دیرباز، روستاها محل تولید غذا، صنایع‌دستی، طب سنتی و نگهبانان تنوع زیستی کشور بوده‌اند. عشایر نیز به عنوان یکی از کهن‌ترین شیوه‌های زیست انسانی، نقش بی‌بدیلی در تأمین دام، لبنیات، گوشت قرمز، و حفاظت از مراتع و جنگل‌ها ایفا کرده‌اند.

نقش‌های کلیدی روستاییان و عشایر:

• تأمین حدود ۲۵٪ پروتئین کشور توسط عشایر (بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی)
• تولید بیش از ۳۰٪ محصولات زراعی و باغی کشور در مناطق روستایی
• حفظ میراث فرهنگی ناملموس مثل موسیقی محلی، پوشاک سنتی، زبان‌های بومی
• گردشگری روستایی و بوم‌گردی به‌عنوان یکی از پایدارترین گونه‌های توریسم

اما در کنار همه این نقش‌های مهم، یک سؤال جدی وجود دارد...

چرا روستاها خالی می‌شوند؟ چرا کوچ، اجباری شده است؟

طبق سرشماری‌ها، جمعیت روستایی ایران طی دهه‌های اخیر به‌شدت کاهش یافته و مهاجرت به شهرها روندی فزاینده پیدا کرده.

دلایل اصلی چیست؟

• نبود فرصت‌های شغلی پایدار
• کمبود زیرساخت‌های درمانی و آموزشی
• فاصله فرهنگی و اقتصادی با شهرها
• تغییر اقلیم، خشکسالی، نابودی مراتع
• بی‌توجهی سیاست‌گذاری‌ها به زیست‌بوم‌های محلی

نتیجه چیست؟

جوان‌ها از روستا می‌روند. مدرسه‌ها تعطیل می‌شوند. دام‌ها فروخته می‌شوند. و درنهایت، خاکی که روزی زندگی می‌زایید، خاموش می‌شود.

 عشایر؛ حافظان هویت متحرک ایران

عشایر ایران با سبک زندگی کوچ‌نشینی، هزاران سال است که با محیط زیست در تعادل بوده‌اند. هر ایل و طایفه، با مسیر کوچ سنتی، آیین‌ها، موسیقی، خوراک، زبان، باورها و نظام‌های اجتماعی خاص خود، نگهبان تکه‌ای از پازل فرهنگی ایران است.

اما امروز، این سبک زندگی در خطر است:

• تغییر مسیر کوچ به‌دلیل جاده‌سازی و توسعه ناپایدار
• کم‌توجهی به آموزش عشایری
• تضعیف اقتصاد دام‌داری
• نداشتن سند مالکیت مراتع

اگر این سبک زندگی از بین برود، چیزی بیش از یک "نظام معیشتی" را از دست داده‌ایم؛ هویتی عمیق و ایرانی را پاک کرده‌ایم.

چه می‌توان کرد؟ راه نجات روستا و عشایر چیست؟

.نجات روستاها و حمایت از عشایر، فقط یک مسئولیت دولتی نیست؛ نیازمند تحول فرهنگی، سیاسی و اقتصادی است.

راهکارهای پیشنهادی:

• حمایت واقعی از کشاورزان و دامداران بومی (نه فقط در حرف)
• آموزش مهارت‌های نوین به نسل جوان روستایی
• توسعه زیرساخت‌های ارتباطی، درمانی و آموزشی در مناطق محروم
• تقویت گردشگری مسئولانه در مناطق عشایری
• ثبت و حفظ آیین‌ها، موسیقی، زبان و هنرهای بومی
• تسهیل در اعطای مالکیت یا حقوق عرفی به عشایر بر مراتع

روز ملی روستا و عشایر؛ فقط یک مناسبت نیست، یک هشدار است

در جهانی که هر روز از طبیعت فاصله می‌گیریم، در اقتصادی که هر روز از تولید به مصرف می‌لغزد، در فرهنگی که هر روز از ریشه دورتر می‌شود... روستا و عشایر یادآور این هستند که بقا، از دل خاک، تلاش، و ساده‌زیستی می‌آید. بیایید تا هنوز فرصت باقی‌ست، این ستون‌های خاموش را ببینیم، باور کنیم، و از نو بسازیم.

منابع و مراجع:

مرکز آمار ایران – سرشماری‌های جمعیت روستایی و عشایری

وزارت جهاد کشاورزی – گزارش عملکرد جامعه عشایری

اطلس عشایر ایران – مرکز مطالعات عشایری

پژوهشگاه میراث فرهنگی – مطالعات فرهنگ بومی

یونسکو – اسناد مرتبط با حفاظت از میراث ناملموس و جوامع محلی

مطالعات بوم‌شناسی انسانی در ایران، دانشگاه تهران