وقتی جان‌داری سکوت می‌کند، کسی باید صدایش را بشنود

روز دامپزشکی؛ حامیان بی‌صدا، حافظان جان، پاسداران سلامت

هر جا که موجود زنده‌ای بی‌صدا رنج می‌کشد، هر جا که بیماری در دام، پرنده، حیوان خانگی یا حیات‌وحش زبانه می‌کشد، و هر جا که سلامتی انسان در گرو سلامت حیوان است، دامپزشک همان‌جاست… بی‌سروصدا، اما حیاتی.

در تقویم ایران، ۱۴ مهرماه به عنوان روز ملی دامپزشکی نام‌گذاری شده؛ نه فقط برای تبریک گفتن به گروهی از متخصصان، بلکه برای یادآوری نقشی که شاید کمتر دیده شده، ولی هر روز لمس می‌شود.

دامپزشکی چیست؟ یک تخصص یا یک رسالت چندوجهی؟

بسیاری تصور می‌کنند دامپزشکی صرفاً معاینه دام یا واکسیناسیون حیوانات اهلی است. در حالی که این رشته، با حوزه‌هایی مانند: سلامت عمومی،  امنیت غذایی ، بهداشت دام و طیور، درمان حیوانات خانگی ،  کنترل بیماری‌های مشترک انسان و دام،  و حتی حفاظت از تنوع زیستی و حیات‌وحش درگیر است. دامپزشک‌ها فقط با حیوانات سر و کار ندارند؛ با جامعه، با تغذیه، با روان، با محیط زیست، و با جان انسان‌ها هم سر و کار دارند.

نقش دامپزشکان در کنترل بیماری‌های مشترک انسان و حیوان

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) بیش از ۶۰٪ بیماری‌های عفونی انسان، منشأ حیوانی دارند. از هاری، تب مالت و سیاه‌زخم تا بیماری‌های نوپدید مانند آنفلوانزای پرندگان، کروناویروس‌ها و تب کریمه‌کنگو، همه نشان می‌دهند که سلامت ما، در گرو سلامت حیوانات است.

در این میان، دامپزشکان، خط مقدم دفاع‌اند:

•   در مزارع و مرغداری‌ها
•   در آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت غذا
•   در مراکز بهداشت و قرنطینه
•   در خطوط تولید مواد غذایی با منشأ حیوانی
•   در درمانگاه‌های شهری برای حیوانات خانگی
•   و حتی در طبیعت، برای پایش سلامت حیات‌وحش

دامپزشک و امنیت غذایی؛

غذایی که سالم می‌خوریم، تصادفی نیست . هر لیوان شیر، هر تخم‌مرغ، هر قطعه گوشت، هر ظرف پنیر... ، پشت همه این‌ها، یک زنجیره بهداشتی پیچیده‌ است که اگر دامپزشک در آن حضور نداشته باشد، جامعه دچار فاجعه می‌شود.

•   بازرسی بهداشتی کشتارگاه‌ها
•   کنترل بیماری‌های دام و طیور
•   ارزیابی مواد لبنی
•   نظارت بر سلامت عسل، ماهی، تخم‌مرغ، گوشت فرآوری‌شده
•   صدور گواهی صادرات و واردات مواد غذایی دامی

همه این‌ها، بخش‌هایی از تخصص دامپزشکی در اقتصاد و سلامت مردم هستند. اما متأسفانه، هنوز نقش دامپزشک در «امنیت غذایی» به اندازه کافی دیده نمی‌شود.

دامپزشکی در حوزه حیوانات خانگی؛ مهربانی، علم و روان

در سال‌های اخیر، نگهداری از حیوانات خانگی در شهرها رشد چشم‌گیری داشته است. این رشد، نیازمند نظام حرفه‌ای مراقبت و درمان است که فقط از مسیر دامپزشکی مدرن و اخلاق‌محور عبور می‌کند.

دامپزشکان امروز با چالش‌های گوناگونی روبه‌رو هستند:

• گسترش بیماری‌های زئونوز (مشترک انسان و حیوان)
• آلودگی‌های محیطی ناشی از تغذیه یا داروهای حیوانی
• واکسیناسیون به‌موقع حیوانات خانگی
• سلامت روان حیوانات و حمایت از حقوق آن‌ها
• و مهم‌تر از همه، مدیریت تعارض بین فرهنگ سنتی و نگاه مدرن به حیوانات

چالش‌های حرفه دامپزشکی در ایران

با وجود جایگاه علمی و مسئولیت عظیم، دامپزشکان در ایران با مشکلاتی جدی روبه‌رو هستند:

• عدم شناخت عمومی از اهمیت دامپزشکی
• مشکلات اقتصادی، به‌ویژه در مراکز درمانی خصوصی
• نرخ بالای فرسودگی شغلی به دلیل فشار روحی و مالی
• فقدان حمایت حقوقی کافی در برابر خطرات محیطی و بیماری‌ها
• محدود بودن فرصت‌های تحقیقاتی و پژوهشی

و شاید مهم‌تر از همه:

کم‌توجهی سیاست‌گذاران به دامپزشکی به عنوان یک حوزه استراتژیک سلامت و امنیت ملی.

چرا باید دامپزشکی را جدی بگیریم؟

در دنیایی که هر روز با بحران‌های زیستی، اپیدمی‌ها، گرمایش زمین و تهدیدات غذایی روبه‌روست، نقش دامپزشک‌ها از همیشه پررنگ‌تر است. آنها حافظان خط مرزی بین سلامت انسان، حیوان و طبیعت‌اند.   در چارچوب مفهوم One Health (یک سلامت)، دامپزشکی، پزشکی و محیط زیست، درهم‌تنیده‌اند.

سخن پایانی

به آن‌هایی فکر کنیم که زبان بیماران‌شان را نمی‌فهمند، اما دردشان را می‌فهمند . دامپزشکان، شاید کمتر دیده شوند. شاید کمتر مورد تشویق قرار بگیرند. اما در سکوت، با جان‌فشانی، علم، مسئولیت، و مهر، هر روز در حال محافظت از زنجیره زندگی‌اند.

روز دامپزشکی، صرفاً روز یک شغل نیست؛ یادآوری جایگاه یک رسالت انسانی‌ست که با جان سروکار دارد؛ چه جان انسان، چه جان حیوان.

منابع و مراجع:

سازمان دامپزشکی کشور

WHO – Reports on Zoonotic Diseases

FAO – Food Safety and Veterinary Public Health

Veterinary World Journal – 2022 Reports

انجمن صنفی دامپزشکان ایران

کتاب "One Health – A New Perspective on Human and Animal Health"

داده‌های وزارت بهداشت و جهاد کشاورزی ایران