دوست ندارم درس بخونم!

افت تحصيلي دانش‌آموزان

يادگيري و آموزش، مطالعه و درس‌خواندن و هر موضوعي در اين خصوص چيزي نيست كه براي همه يكسان باشد و عملكرد هر شخص با توجه به عوامل بسيار گوناگون متفاوت است. هر كدام از ما تعريفي منحصربه‌فرد درباره این موضوع داريم؛ ولي براي اغلب ما خاطرات و تاثيراتي‌ كه از دوران تحصيل در مدرسه برايمان باقي مانده، ماندگار و به‌ياد‌ماندني است. در واقع نوع نگاه ما به مطالعه و درس‌خواندن يا ميزان علاقه‌مندي ما در اين دوران نقش تعيين‌كننده‌اي در آينده ما و انتخاب و تصميم‌گيري ما براي ادامه تحصيل دارد.

اغلب بچه‌ها با ورود به مدرسه و در شروع دوران دبستان اشتياق زيادي به درس‌خواندن و مطالعه دارند و نمرات خوبي هم مي‌گيرند، ولي متاسفانه بعضي بچه‌ها اين علاقه و اشتياق را به‌تدريج از دست مي‌دهند، با رفتن به مقاطع ديگر تحصيلي افت مي‌كنند و همين موضوع باعث نگراني خودشان و والدينشان می‌شود.

اما چه عواملي باعث افت تحصيلي دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصيلي، به‌خصوص در دوران نوجواني و با ورود به مقاطع بالاتر آموزشي مي‌شود؟ 

دلایل اصلی افت تحصیلی دانش‌آموزان

برخورد والدين

برخورد والدين با فرزندانشان در تمام رفتارهاي آن‌ها حتي درس‌خواندن و ميزان علاقه‌مندي آن‌ها به درس و مدرسه بسيار موثر است. به طور كلي بعضي والدين در همه زمينه‌ها از جمله درس‌خواندن فرزندانشان سخت‌گير هستند؛ مثلا گاهي حتي فرزندشان خوب درس مي‌خواند و عملكرد خوبي هم دارد، ولي با توجه به سخت‌گيري‌هاي بيش‌از‌حد والدینش كم‌كم از درس‌خواندن زده مي‌شود.

والدين سخت‌گير فرزندانشان را تشويق نمي‌كنند و حتي كوچك‌ترين كاهش در نمرات تحصيلي او را هم به عنوان افت تحصيلي‌اش درنظر مي‌گيرند. به اين ترتيب بچه‌ها هم چون به‌تدريج به اين نتيجه مي‌رسند كه نمي‌توانند تحت هيچ شرايطي والدين خود را راضي نگه دارند، نااميد و بي‌علاقه مي‌شوند؛ به‌ويژه در زمان تغییر مقطع تحصيلي؛ چون درس‌ها هم سخت‌تر و سنگين‌تر مي‌شود.

عده‌اي از والدین هر امتيازي را كه بخواهند براي فرزندشان  قائل شوند، باتوجه به موفقيت‌هاي او در زمينه تحصيلي در نظر مي‌گيرند. دانش‌آموزان هم وقتي مي‌بينند والدينشان همه چيز را منوط به درس‌خواندن كرده‌اند، براي خلع‌سلاح‌كردن آن‌ها و گاهي هم لج‌بازي، درس‌خواندن را بي‌اهميت‌تر دانسته و نقششان را كم‌رنگ‌تر مي‌كنند.

چرا افت تحصيلي؟

بعضي والدين به اشتباه فكر مي‌كنند اگر فرزندشان بنا به هر دليلي نمره‌هايش خيلي بالا نباشد، دچار افت تحصيلي شده و بايد كاري كنند، چون امكان دارد به اين ترتيب نوجوان در آينده با مشكل مواجه شود؛ در صورتي كه افت تحصيلي زماني اتفاق مي‌افتد كه دانش‌آموز از حد طبيعي توانايي‌هاي خودش به صورت معنا‌داري پايين‌تر بيايد.

البته فراموش نكنيم ما هميشه منطبق با توانايي‌هايمان عمل نمي‌كنيم؛ بنابراين تفاوت‌هاي ناچيز در نمره و كارايي دانش‌آموز افت تحصيلي شمرده نمي‌شود و ملاك براي ارزيابي و تشخيص افت تحصيلي در‌نظر‌گرفتن بهره هوشي دانش‌آموز است.

وقتي دانش‌آموزي در هر مقطع تحصيلي ناگهان نمراتش خيلي پايين‌تر ازحد معمول مي‌شود و مانند گذشته ميل و اشتياقي به درس‌خواندن و مدرسه‌رفتن ندارد، حتما دلايلي براي آن وجود دارد؛ ولي اين اصلا به معناي نگران‌شدن بيش‌از‌حد والدين نيست.

توجه داشته باشيم كه اين اتفاق اغلب در مواقعي مي‌افتد كه تغييراتي در محيط بيروني دانش‌آموز رخ مي‌دهد؛ از مقطع تحصيلي به مقطع تحصيلي ديگر ‌مي‌رود، تغييري در نوع زندگي به وجود مي‌آيد، مشكل خاصي در خانواده ايجاد مي‌شود، مجبورمي‌شود مدرسه‌اش را تغيير دهد و ...

انتخاب الگوهاي نادرست

نخستين الگوي بچه‌ها اغلب والدينشان هستند؛ اما متاسفانه گاهي آن‌ها نمي‌توانند در اين زمينه نقش خوبي را ايفا كنند. مثلا فقط تمركزشان بر كسب نمره بالاست و كمتر به جنبه‌ها و خواسته‌هاي ديگر فرزندان خود فكر مي‌كنند و يا در حال مطالعه هستند يا كار در منزل يا بيرون از آن. نوجواني هم كه مي‌بيند والدينش توجهي به جنبه‌هاي مهم ديگر زندگي مانند پرداختن به دوستان، تفريح، مسافرت و ... ندارند، از آن‌ها فاصله مي‌گيرد و به‌تدريج از درس‌خواندن هم زده مي‌شود.

با توجه به اينكه اغلب والدين تحصيل‌كرده بيش‌از‌حد به درس‌خواندن و نمره خوب اهميت مي‌دهند، بچه‌هاي آنها هم اغلب علاقه كمتري به تحصیل نشان مي‌دهند. به اين ترتيب اگر رفتار والدين خوشايند نباشد، نوجوان از آن‌ها فاصله بيشتري مي‌گيرد و به دنبال الگوي مورد علاقه خود در جاهاي ديگري مي‌گردد؛ ضمن اينكه فراموش نكنيم ملاك‌هاي جذابيت بچه‌ها با والدينشان بسيار متفاوت است.

هدف از تحصيل

شايد يكي از دلايل افت تحصيلي اين باشد كه بعضي دانش‌آموزان خواهان رسيدن به رفاه بيشتر با سرعت بيشتري هستند؛ يعني ترجيح مي‌دهند به جاي اينكه زحمت بكشند و سال‌هاي زيادي را به تحصيل و تحمل سختي‌هاي آن بگذرانند، با كار‌كردن زودتر به هدفشان برسند. ولي بايد ديد اولويت و خواست واقعي هر كس چيست؛ ضمن اينكه اين انتخاب بايد با آگاهي صورت بگيرد و اگر هم بچه‌ها را تشويق به درس‌خواندن مي‌كنيم، اين كار بايد جزو اولويت‌هاي زندگي خودمان هم باشد.

گاهي توجه پدر و مادر‌ها بيشتر به ماديات است و عملا براي تحصيلات ارزش و اعتباري قائل نيستند؛ ولي از فرزندشان توقع دارند كه به درس‌خواندن و مطالعه علاقه داشته باشد. اين موضوع باعث تضاد و سر‌در‌گمي دانش‌آموزان مي‌شود و آن‌ها نمي‌توانند درست تصميم بگيرند.

مشكلات نوجواني

افت تحصيلي دانش‌آموزان گاهي به خصوصيات خودشان مربوط مي‌شود؛ مثلا بعضي از آن‌ها به دلايل مختلف نمي‌توانند تمركز لازم را براي فراگيري آنچه معلم در كلاس مي‌گويد، داشته باشند و در نتيجه موفقیت زيادي هم نخواهند داشت، زيرا نداشتن تمركز حواس بسيار مهم است و عوامل بسيار زيادي هم در آن دخيلند؛ مثل مسائل خانوادگي و عاطفي، هوش، تنش‌هاي محيطی و مشكلات يادگيري. وقتي دانش‌آموز در خانواده با مشكلات زيادي روبه‌رو باشد، طبيعي است كه هنگام يادگيري در كلاس درس هم نتواند تمركز كافي داشته باشد.

در سنين بلوغ و وقتي موضوعات مهم ديگري وارد زندگي بچه‌ها مي‌شود، درس‌خواندن كمرنگ‌تر مي‌شود؛ ضمن اينكه دانش‌آموزان با سنگين‌تر‌شدن مباحث درسي، اضطراب و استرس و نگراني بيشتري را تجربه مي‌كنند و همين موضوع هم در بسياري موارد باعث افت تحصيلي آن‌ها مي‌شود.

در اين زمان اگر والدين هم بيش‌از‌حد به نوجوانانشان فشار بياورند تا بيشتر درس بخوانند، آن‌ها بيشتر از درس‌خواندن فاصله مي‌گيرند؛ البته نقش والدين و معلمان در كم‌شدن اين گونه استرس‌ها و نگراني‌ها بسيار مهم است.

نقش مدرسه در افت تحصیلی

نظام آموزشي و روش تدريس بعضي معلمان و فضاي آموزشي كه منجر به رقابت بيش‌از‌حد بين دانش‌آموزان مي‌شود هم در ميزان كارايي آن‌ها بسيار موثر است؛ تا حدي كه گاهي عامل اصلي افت تحصيلي نوجوانان همین موضوع است. گاهي حتي آزمون‌هايي كه براي سنجش و ارزيابي دانش‌آموزان به كار گرفته مي‌شوند، استاندارد لازم را ندارند؛

ضمن اينكه مدارس هم بيش‌از‌حد سخت مي‌گيرند و معلمان و مربيان آموزشي نيز با اصول صحيح و درست شيوه‌هاي آموزشي آشنا نيستند؛ در صورتي كه معلمان، علاوه بر آگاهي از شيوه‌هاي آموزشي، بايد از اصول روان‌شناسي هم شناخت كافي داشته باشند.

مدارس هم در ميزان علاقه‌مندي دانش‌آموزان به درس‌خواندن موثر است. البته گاهی مدارسي كه تحت عنوان مدارس برتر شناخته مي‌شوند هم با بيش‌از‌حد سخت‌گرفتن و طولاني‌كردن ساعات درسي دانش‌آموزان، آن‌ها را خسته و بي‌حوصله مي‌كنند. اين مدارس با دادن تكاليف خيلي زياد و فشار بيش از حد به دانش‌آموزان، اغلب با كاهش نتيجه و بازدهي مطلوب دانش‌آموزانشان مواجه خواهند شد؛ يعني بچه‌ها در اين گونه مدارس كاملا خسته هستند و علاقه و انگيزه اصلي خود را به‌تدريج از دست مي‌دهند.

كسب آگاهي

در واقع سخت‌گيري بيش‌از‌حد، چه از جانب والدين و چه از طرف مدارس، نتيجه عكس مي‌دهد و شوق و اشتياق لازم را در دانش‌آموزان‌ ازبين مي‌برد؛ بنابراين توجه داشته باشيم که بايد به نوجوانان خود فرصت بيشتري بدهيم تا راحت‌تر بتوانند خود را با شرايط جديد و موقعيت‌هاي سخت‌تر زندگي سازگار كنند.

يادگيري بايد با گام‌هاي كوچك، منظم و متوالي انجام شود، چون به اين ترتيب است که منجر به موفقيت تحصيلي مي‌شود؛ يعني براي كسب موفقيت تحصيلي، هم بايد صبر و حوصله زيادي داشت و هم باید زمان لازم را به آن اختصاص داد. به اين ترتيب، اگر بدانيم ماهيت ياد‌گيري چيست، برخورد بهتر هم با آن خواهیم داشت.