آرامش و اقتدار به جاي خشم و قلدري!

عوامل موثر بر عزت‌نفس نوجوان

اگر يك روز متوجه شويد فرزند نوجوان شما در مدرسه هم‌كلاس‌هاي خود را آزار مي‌دهد يا با آن‌ها دعوا و كتك‌كاري مي‌كند، با او چه برخوردي خواهيد داشت؟ اگر فرزندتان به شما بگويد در مدرسه بچه‌ها را آزار می‌دهد یا آن‌ها را کتک می‌زند، چون گروهی از بچه‌ها مسخره‌اش می‌کنند، چه می‌کنید؟ ممکن است فکر کنید که این هم بخشی از روند رشد اوست و باید سعي كنيد با صبوري این مراحل را پشت سر بگذارد، چون در آينده حتما ياد مي‌گيرد اين رفتارهايش را ترك كند. اما موضوع خيلي هم ساده نيست و نوع رفتار شما تا حدود زيادي مي‌تواند در ادامه اين روند تاثير‌گذار باشد؛ ضمن اينكه نوجوان بايد اين‌گونه رفتارها را از جايي آموخته باشد و محیط خانه اولین محل آموزش اوست! در اين‌باره با زهرا رمضان‌خاني، مشاور و روان‌شناس گفت‌و‌‌گو كرديم.

حفظ آرامش

نخستين چيزي كه باعث نگراني والدين در مواجهه با رفتارهاي پرخاشگرانه و به اصطلاح «قلدرانه» نوجوانان مي‌شود، اين است كه نكند اين رفتار هميشه در فرزندشان باقي بماند و بايد در مقابل اين‌گونه رفتارهاي او چه كنند. در این موارد، والدين باید بیاموزند که چگونه آرامش خود را حفظ كنند و جلوي آزار و اذيت‌هاي نوجوان را بگيرند. نخستين كاري كه والدين بايد انجام دهند، اين است كه فکر کنند چرا فرزندشان دچار چنين مشكلاتي شده و منشا اين رفتارهاي او كجاست. شاید لازم باشد که با اولیای مدرسه او در ارتباط باشند تا از اتفاقاتی که در مدرسه برای نوجوانشان رخ می‌دهد، آگاه شوند.

جلب اعتماد نوجوان

اگر فرزندتان به شما گفت که قربانی قلدری شده، هر چقدر هم که ناراحت و نگران شده‌ا‌ید، بايد ابتدا آرامش خودتان را حفظ کنید؛ ضمن اينكه حمایت از او را هم فراموش نکنید. نوجوانان بیشتر اوقات تمایلی ندارند درباره چيزهايي كه مي‌دانند والدينشان را ناراحت مي‌كند، مانند قلدری‌كردن خودشان با ديگران صحبت کنند. آن‌ها خودشان از اتفاقاتی که روی داده، احساس شرمندگی می‌کنند و نگرانند که مبادا والدینشان ديگر هيچ‌گاه نتوانند پذيراي آن‌ها شوند. گاهی نوجوان تصور می‌کند این مشکل به‌خاطر اشتباه او روی داده و اگر به گونه دیگری رفتار می‌کرد، هيچ‌وقت این اتفاقات نمي‌افتاد.

بعضي اوقات هم نوجوانان نگران مي‌شوند كه اگر به والدين خود بگويند در مدرسه مورد آزار و اذيت هم‌سن‌و‌سالانشان قرار مي‌گيرند، آن‌ها فكر كنند فرزندشان بي‌عرضه است و نمي‌تواند به‌تنهايي از حق خود دفاع كند؛ ضمن اينكه فكر مي‌كنند اگر مشکل را با فرد دیگری در میان بگذارند، اوضاع بدتر مي‌شود. بنابراين قبل از هر چيز بايد توجه داشته باشيم كه ممكن است فرزندانمان كارهايي انجام دهند يا رفتارهايي داشته باشند كه براي ما خيلي عجيب باشد، ولي بايد اين اطمينان را به آن‌ها بدهيم كه در هر حال براي ما دوست‌داشتني باقي خواهند ماند و ما در كنارشان خواهيم بود.

در برخورد با این موارد، فرزند‌تان را به‌خاطر آنكه شجاعت داشته و موضوع را با شما در میان گذاشته، تحسین و تشویق كنيد و به او نشان دهيد که تنها نیست و بسیاری از بچه‌هاي هم‌سن‌و‌سال او با چنين مشكلاتي مواجه مي‌شوند.

بررسي و شناخت مشكل

همان‌طورکه اشاره شد، وقتي نوجوان شما دچار مشكل خاصي مانند پرخاشگري و رفتارهاي مشابه آن مي‌شود، ابتدا بايد به اين موضوع فكر كنيد كه او اين رفتارها را از كجا ياد گرفته و فراموش نکنیم که نخستين جايي كه مي‌تواند چنين مشكلاتي را به او منتقل كرده باشد، محيط خانه است. وقتي نوجوان در خانه شاهد رفتارهايي ناشي از خشم و عصبانيت بوده، امكان اينكه خودش هم آن گونه رفتار كند، بسيار زياد است. در بسياري از موارد، والدين قبل از آنكه بخواهند براي رفتارهاي فرزندشان از مشاور يا متخصص كمك بگيرند، بايد ابتدا خودشان مشكلات محيط خانه و نوع رفتارهايشان با ديگران را اصلاح كنند.

محيط آموزشي نوجوان هم دومين جايي است كه بايد به‌طور كامل مورد بررسي قرار بگيرد. براي اين كار بايد ضمن اينكه با معلم و مدرسه فرزندتان در ارتباط باشيد، با صحبت‌كردن با فرزندتان ريشه مشكل را پيدا كنيد و ببينيد فرزندتان در پاسخ به چه نيازهايي در وجودش، زورگويي و قلدري مي‌كند. توجه داشته باشيد اگر نتوانيد مشكل را به‌طور ريشه‌اي و كامل حل كنيد، حتي اگر اين رفتار فرزندتان هم برطرف شود، مشكل دوباره به گونه‌اي ديگر تكرار خواهد شد.

قلدری از نوع جدید

امروزه با پیشرفت تکنولوژی، مدل‌های جدیدی از قلدری در نوجوانان ديده مي‌شود؛ بنابراين شما بايد در مورد همه آن‌ها هشیار باشید تا فرزندتان با این روش‌ها مورد مزاحمت و قلدری قرار نگیرد يا خودش دست به چنين كارهايي نزند.

اگر متوجه شدید نوجوان شما از چنین چیزهایی رنج می‌برد، حتما بايد برای رفع مشکل، از متخصص يا مشاور كمك بگيريد و خودتان هم او را راهنمایی کنید تا بیاموزد که باید چگونه عمل کند. مثلا از فرزندتان بخواهید که تنها پیامک‌ها و ایمیل‌هایی را که از افراد آشنا دريافت مي‌كند، پاسخ بدهد و هرگز جوابگوی غريبه‌ها نباشد. شما بايد به فرزندتان ياد بدهيد كه در اين مواقع بايد حتما افراد مزاحم را از ليست دوستانش حذف كند و هيچ پاسخي به اين پيام‌ها ندهد؛ البته شما نبايد به‌خاطر بروز چنين مشكلاتي نوجوان را از دسترسی‌داشتن به فضاهاي مجازي محروم كنيد، بلكه فقط بكوشيد با نظارت صحیح، مشکل پیش‌آمده را حل کرده و تا حد امكان از تکرار موارد مشابه پیشگیری كنيد.

تقويت اعتماد‌به‌نفس

اگر فرزندتان قربانی تمسخر دیگران شده يا بچه‌هاي ديگر از او کنار‌گيري مي‌كنند، ممکن است اعتماد‌به‌نفس او با مشكلات زيادي مواجه شود؛ به‌طوري‌كه بچه‌ها در اين شرايط خودشان تصميم مي‌گيرند تا جايي‌که مي‌توانند، زورگويي و قلدري كنند و اين كار را هم اغلب در محيط خانه و در برابر برادر و خواهرهاي كوچك‌تر از خود هم انجام مي‌دهند.

از خود نوجوان راه‌حل بخواهید

برای اینکه مطمئن شويد فرزندتان متوجه اهميت موضوع شده و از آمادگی لازم برخوردار هست يا نه، از او سوال كنيد که اگر اين مشکلات دوباره تکرار شود، او چگونه عمل خواهد كرد. پاسخ فرزندتان را بررسي کرده و به او کمک کنید تا خودش متوجه شود كه نتيجه خوبي گرفته و راه درستي را انتخاب كرده يا خير. با این کار، نوجوان نه‌تنها خواهد توانست خودش مشکلش را حل کند، بلکه اعتماد‌به‌نفسش هم تقويت خواهد شد؛ زیرا این خود او بوده كه توانسته راه‌حل مناسب را پیدا کند و این مهارتی است که هميشه با او خواهد ماند.

گاهي هم از خود نوجوان يا اولياي مدرسه مي‌شنويد كه خودش ديگران را اذيت مي‌كند و باعث آزار آن‌ها مي‌شود. در اين مواقع، درست مانند زماني كه نوجوان مورد آزار و اذيت قرار مي‌گيرد، بايد ببينيم علت اين رفتارهاي او چيست و با توجه به ريشه مشكل در خانه يا بيرون از آن، به بررسي موضوع بپردازيم.

در اين مواقع مي‌توانید از کسی که فرزندتان با او راحت‌تر است، مثلا برادر یا خواهر بزرگ‌تر یا مشاور و معلمش کمک بگیرید. فراموش نكنيد تا نوجوان احساس امنیت و آرامش نکند، نمي‌تواند این مشکل و مشکلات مشابه آن را با شما در میان بگذارد؛ بنابراین تنها کاری که باید در ابتدا انجام دهید، اين است که به او اطمینان بدهيد هیچ‌کس به او آسیبی نمي‌رساند.

پس اگر فرزندتان قربانی قلدری شد يا خودش رفتارهاي قلدر‌مابانه‌اي داشت، حتما گام‌به‌گام پيش برويد تا بتوانيد با يافتن پاسخ مناسب به فرزندتان كمك كنيد و به او‌ یاد بدهيد از افراد پرخاشگر دوري كند.

كنترل خشم

خشمگین‌شدن رفتاري كاملا طبيعي است و براي همه پيش مي‌آيد؛ اما اگر فرزند شما رفتارهاي پرخاشگرانه دارد و تا مشكلي پيش مي‌آيد، داد و بيداد راه مي‌اندازد و به ديگران زور مي‌گويد، بايد حتما موضوع را بررسي كنيد تا بتوانيد درصدد برطرف‌کردن آن برآیید. اما به خاطر داشته باشيد همان‌گونه كه اين ميزان خشم و عصبانيت و رفتارهاي غير‌طبيعي يك‌شبه به وجود نيامده‌اند، يك‌شبه و به‌سرعت هم نمي‌توان آن‌ها را تشخيص داد و درمان كرد.

شما مي‌توانيد روش‌هاي كنترل خشم را با فرزندتان تمرين كنيد؛ مثلا وقتي با عصبانيت حرف مي‌زند يا داد و بيداد مي‌كند، از او بخواهيد يك نفس عميق بكشد، در چشمان شما خيره شود و پس از مدتي احساس واقعي و علت عصبانيت خود را براي شما توضيح دهد؛ شما هم خودتان را بي‌تفاوت و سرد نشان ندهيد، چون اين رفتارها هم مي‌تواند خشم و عصبانيت فرزندتان را بيشتر كند!