امروز ۹ شهریور روز ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نام گرفته است؛ این نامگذاری به پیشنهاد جمعی از کارشناسان حیات وحش در سال ۱۳۸۶ انجام شد و در این مدت اقدامات زیادی برای حفاظت از این گونه به شدت در معرض انقراض انجام شده است.
مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی اکنون پذیرای ۲ ماده یوز به نام‌های «دلبر» و «ایران» و یک یوز نر به نام «کوشکی» است. کارشناسان این مرکز از آذرماه سال ۱۳۹۳ تاکنون در تلاشند تا با به وجود آوردن یک مکان تحقیقاتی دانش تجربی به خصوص بخش رفتارشناسی یوز‌ها را ارتقاء دهند. در ضمن موضوعاتی نظیر ارزش‌های آموزشی، حفظ ذخیره ژنتیکی و شناخت بیماری‌های تنها یوزهای آسیایی در سراسر دنیا که در اسارت هستند، نیز بسیار مهم و مورد تاکید کارشناسان محیط زیست است.
مرکز تکثیر و بازپروری یوز آسیایی واقع در پارک جنگلی پردیسان با هدف نگهداری و تحقیق در سایتی به مساحت ۱٫۵ هکتار راه‌اندازی شده‌است. کوشکی و دلبر به ترتیب در بهمن سال ۸۶ و فروردین سال ۹۰ به دلیل تعقیب و گریز دامداران و سگ‌های گله در سن تقریبی ۳ الی ۴ ماهگی از مادر جدا شدند و وارد این مرکز شدند. دست‌اندرکاران طرح حفاظتی تحقیقاتی درصدد هستند تا امکان زادآوری این دو حیوان را تحت اسارت فراهم سازند. البته بر پایهٔ داده‌های منتشر شده از طرف موسسه زیست‌شناسی حفاظتی اسمیتسونین احتمال زادآوری در شرایط اسارت، کم است.
یوزپلنگ آسیایی یا یوزپلنگ ایرانی یک زیرگونهٔ به‌شدّت در معرض خطر انقراض از یوزپلنگ است که اکنون تنها چند ده قلاده از آن در ایران یافت می‌شود. ایران از دهه ۱۹۷۰ به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ‌های ایرانی شناخته شده‌است. یوزپلنگ ایرانی تنها نژاد این جانور است که یال دارد. یوزپلنگ آسیایی زمانی در اکثر نقاط آسیا از شبه‌قاره هند تا افغانستان، ترکمنستان و ایران تا شبه‌جزیره عربستان و سوریه پراکنده بود، اما در حال حاضر در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرار دارد و منحصر به نواحی دور افتاده‌ای در بیابان‌های ایران شده‌است.
از سال ۱۳۹۰ که پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی شروع شد تعداد این‌گونه از ۳۳ قلاده به ۷۵ قلاده رسیده و این نشان دهنده تأثیر این پروژه بوده و این امیدواری را ایجاد کرده که این جانور منقرض نشود. تا ابتدای دهه ۲۰ شمسی، جمعیت یوزپلنگ در حدود ۴۰۰ قلاده بود که تقریباً در تمام مناطق استپی و بیابانی نیمه شرقی ایران و بخش‌هایی از نواحی غربی کشور نزدیک مرز عراق دیده می‌شد. پس از جنگ جهانی دوم به علت ورود خودروهای جیپ به ایران و سهولت دسترسی شکارچیان به زیست‌گاه‌های یوز و شکار طعمه‌های یوز، جمعیت آن‌ها کاهش یافت. در اواسط دهه ۱۳۵۰، جمعیت یوزپلنگ در ایران ۳۰۰–۲۰۰ قلاده تخمین زده می‌شد.
پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، با همکاری برنامه توسعه سازمان ملل و سازمان حفاظت از محیط زیست در سال ۲۰۰۱ شروع به کار کرد. برای کار مطالعاتی و حفاظتی، ۵ منطقه انتخاب شد که گمان می‌رفت ۸۰ درصد یوزهای ایران در آن مناطق پراکنده‌اند. پارک ملی توران، پارک ملی کویر در استان سمنان، منطقه حفاظت شده بافق و پناهگاه‌های حیات‌وحش دره انجیر و نایبندان در استان یزد.
این پروژه به گونه‌ای عمل کرد که به مردم محلی آموزش داده شده‌است با توجه به کمبود شکار برای یوزپلنگ اگر احیاناً یوزی به آغل گوسفندان آن‌ها حمله کرد، آن‌ها اجازه بدهند یوز شکارش را انجام دهد و هیچ مقاومتی نکنند، یوزپلنگ مثل گرگ نیست که همه گوسفندان آن‌ها را خفه کند و از بین ببرد؛ یوز تنها یک بره یا گوسفند را شکار می‌کند.
با توجه به وجود زیستگاه یوزپلنگ ایرانی در مناطق حفاظت شده‌استان‌های یزد، سمنان، اصفهان، کرمان، خراسان‌های شمالی، جنوبی و رضوی در کتاب استان‌شناسی پایه دبیرستان این استان‌ها خصوصیات زیستگاهی، جانوری و نحوه زندگی یوز ایرانی تبیین شده‌است که از مهر ماه سال ۱۳۹۳ در این کتاب‌ها شاهد آن بودیم.
همچنین اصلاح و بازنگری کتاب‌های درسی علوم تجربی، مطالعات اجتماعی و جغرافیا از دیدگاه محیط زیستی در دستور کار وزارت آموزش و پرورش ایران قرار گرفت.
نقش یوزپلنگ ایرانی بر لباس تیم ملی فوتبال ایران در جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۵ یکی دیگر از پروژه‌های تبلیغاتی و حمایتی برای حفاظت یوز ایرانی بود. پس از تأیید طرح یوزپلنگ بر روی لباس تیم ملی فوتبال ایران، این طرح بر روی لباس تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴ برزیل و جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۵ به عنوان نماد کشور ایران نقش بست.
قوانین پیشگیرانه‌ای هم برای حفاظت از یوز تدوین شد به صورتی که در ۳ خرداد ۱۳۹۴ بهای شکار و صید یوزپلنگ آسیایی از ۲۰ میلیون تومان به ۱۰۰ میلیون تومان افزایش یافت. همه امیدواریم که یوز ایرانی در آینده نزدیک از لیست حیوانات به شدت در معرض انقراض خارج شده و به سرنوشت ببر مازندران و شیر ایرانی که منقرض شدند مبتلا نشود.
